(Hoe) maken we ons los van techreuzen en grote merken?

Digitale platforms als zoekmachines, webshops, nieuwsportals en social media doen er alles aan om zo veel mogelijk informatie te verzamelen over (potentiële) klanten en gebruikers. Dat gebeurt op basis van persoonlijke gegevens en informatie over zoekgedrag. Door middel van algoritmes krijgen consumenten vrijwel uitsluitend informatie, campagnes en producten te zien die aansluiten bij hun interesses. 

Op het randje 

Daarbij zoeken techreuzen geregeld de grenzen op, bijvoorbeeld door manipulatieve technieken te gebruiken om de consument te beïnvloeden. Daarbij zetten ze dark patterns in: een gebruikersinterface die is ontworpen om gebruikers te misleiden. Voorbeelden daarvan zijn Privacy Zuckering, Bait-and-switch-patronen, Confirmshaming en het kakkerlakkenmotel. Ook gebruiken grote merken steeds vaker verleidingstechnieken, stemklonen en deepfake-video’s om consumenten te verleiden. 

 Een korte introductie in dark patterns

• Privacy Zuckering is een methode waarbij gebruikers meer informatie delen dan ze vooraf van plan waren. Deze ‘ontwerptactiek’ wordt door verschillende grote mediabedrijven toegepast, en is vernoemd naar Mark Zuckerberg – medeoprichter van Facebook en CEO van Meta Platforms.
• Bait-and-switch-patronen maken reclame voor producten die niet of nauwelijks op voorraad zijn. Als de consument daarachter komt, krijgt hij vergelijkbare – maar wel duurdere – producten aangeboden. 
• Confirmshaming speelt in op gevoelens als schaamte of schuld. De consument krijgt een slecht gevoel als hij géén actie onderneemt. Bijvoorbeeld: ‘Ja, ik wil de kortingscode gebruiken’ of ‘Nee, ik betaal liever te veel voor producten.’ Je noemt dit ook wel een negatieve opt-out. 
• Een kakkerlakkenmotel biedt een makkelijke route om ergens binnen te komen, maar zorgt dat je daar moeilijk weer uitkomt. Een voorbeeld: je kunt je abonnement alleen per post opzeggen.  

Samen de straat op 

We hebben baat bij meer tegenkracht – bijvoorbeeld vanuit de overheid en belangenbehartigers van consumenten. Die maken (nog) geen sterke vuist tegen techreuzen en grote merken, terwijl juist zij het verschil kunnen maken. Er wordt al veel gelobbyd, maar dat zet helaas nog weinig zoden aan de dijk. Daardoor hebben grote bedrijven het op tal van terreinen voor het zeggen. En dat terwijl de consument eigenlijk heel machtig is: geen kopers betekent geen omzet – en dus ook geen hoge aandelenkoersen. Gelukkig zijn er dingen waar je als consument op kunt letten. Wij zetten wat handige tips voor je op een rijtje. 

Bescherm jezelf als consument 

Ken je tools

• Gebruik Mozilla Firefox als browser en DuckDuckGo als zoekmachine – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Google, bewaart deze dienst je browsegegevens niet. 
• Kies voor programma’s als ProtonMail en Signal: deze bedrijven versleutelen je gegevens waardoor ze je berichten nooit kunnen lezen. 
• Stel VPN in om internetverkeer te versleutelen en online activiteiten te beschermen.
• Installeer uBlock Origin en Privacy Badger, die advertenties en trackers blokkeren.

Regel je privacy-instellingen 

• Beveilig je accounts met sterke unieke wachtwoorden en sluit accounts die je niet gebruikt.  
• Zorg voor goede privacy-instellingen op je accounts en apparaten. Zo minimaliseer je de hoeveelheid gegevens die over je wordt verzameld.

Consumeer bewust 

Doe alleen zaken met organisaties die transparant zijn over hun praktijken, en die privacy en ethiek hoog op de agenda hebben staan. 
Sluit je aan bij initiatieven die zich inzetten voor digitale rechten en privacy – denk aan PublicSpaces of Bits of Freedom. 
Betaal liever voor organisaties die privacy respecteren, dan gebruik te maken van gratis alternatieven die je gegevens mogelijk doorverkopen.
Deel en like campagnes – denk aan ‘Eerlijk is eerlijk’ van de Consumentenbond.  
Stem op politieke partijen die een tegengeluid laten horen.

Van generatie tot generatie

Consumenten, belangenbehartigers en overheidsorganisaties kunnen samen de macht van techreuzen en grote merken inperken. Een gezamenlijk beleid is hierin cruciaal, inclusief het juiste toezicht. Gelukkig gloort er hoop: generatie Z laat steeds meer van zich horen. Ook de oudere generaties – zoals de babyboomers – bieden steeds meer tegenwicht. Er is onder álle generaties een groeiende bewustwording van nepnieuws en desinformatie. Dat leidt weer tot een kritischer houding ten opzichte van social media en de bedrijven die deze platforms beheren. Laten we ons – net als in de jaren zestig – verenigen en samen strijden voor de goede zaak.